IS-held territory will be reconquered – and then?

If Europe cannot engage as a security actor in its own neighbourhood, it will be locked out of the region.

Only available in Dutch in De Morgen, 15 December 2016.  Read more.

(Photo credit: Wikimedia Commons)

*****

IS-gebied zal worden heroverd. En daarna?

Sven Biscop is directeur van het programma ‘Europa in de wereld’ aan het Egmont Instituut in Brussel en professor aan de Universiteit Gent.

In 2017 zal het hele IS-gebied in Syrië en Irak worden heroverd. Tot zover het goede nieuws. Nadien zal de oorlog stilaan overgaan in een ongemakkelijke wapenstilstand. Alle andere actoren kunnen noch volledig worden verslagen, noch een volledige overwinning boeken – ook Assad niet na de val van Aleppo. De diverse externe spelers zullen hun actieve militaire operaties geleidelijk stopzetten. Poetin heeft bijvoorbeeld zijn oorlogsdoel al lang bereikt: Assad blijft en dus zijn de Russische belangen gegarandeerd.

Zo zullen Syrië en Irak uiteenvallen in semi-zelfstandige zones, die wedijveren om macht en buitenlandse hulp. Net zoals de regimes in Damascus en Bagdad, die zullen blijven hopen om wat eens hun grondgebied was te herwinnen.

Het animo van Europa om zich hierin te mengen is uiterst klein. Onze aandacht zal blijven uitgaan naar de terreurdreiging tegen ons eigen grondgebied. Bovendien zal Rusland veel aandacht blijven opeisen. Toekomstig president Trump lijkt evenmin geneigd een grote rol te spelen in het Midden-Oosten – en is al volop bezig spanningen te creëren met China.

Dus zullen de staten en staatjes in Syrië en Irak elders steun blijven zoeken: in Iran, Rusland, Saudi-Arabië en Turkije. Hoe meer die de relaties met hun respectieve cliënten consolideren, hoe meer het Midden-Oosten vast zal komen te zitten in elkaar uitsluitende ambities en allianties. En hoe meer Europa zal worden buitengesloten: als wij blijkbaar niets te bieden hebben, zal het Midden-Oosten de blik van ons afwenden.

Hoe meer afstand Trump neemt van de NAVO, hoe zelfverzekerder Poetin wordt, zeker ten aanzien van de landen tussen ons en Rusland in, zoals Oekraïne

Aan onze oostgrenzen dreigt eenzelfde scenario. Hoe meer afstand Trump neemt van de NAVO, hoe zelfverzekerder Poetin wordt, zeker ten aanzien van de landen tussen ons en Rusland in, zoals Oekraïne. En hoe timider Europa zich zal opstellen. Sowieso hebben velen er spijt van dat we betrokken zijn in Oekraïne, dat vastzit in een moeras van corruptie. Europa zal eerder focussen op het versterken van de eigen grenzen. Wat moeilijk genoeg is, want ondanks alle grote verklaringen komt er van Europese defensie weinig in huis.

De EU spendeert nog steeds grote sommen in onze buurlanden, maar die verzinken in het niets bij wat Moskou en Riyad uitgeven

De EU spendeert nog steeds grote sommen in onze buurlanden, maar die verzinken in het niets bij wat Moskou en Riyad uitgeven. Bovendien heeft het EU-beleid aan scherpte verloren. De weerbaarheid van samenlevingen tegen crisissen vergroten, luidt nu het devies. Maar wat betekent dat in landen waar de grootste bedreiging voor de bevolking de eigen repressieve regering is? In de staten en semistaatjes wier nationaal overleven op het spel staat, maar ook in veel andere buurlanden maakt het EU-aanbod weinig indruk.

Voor velen blijft de EU nochtans de belangrijkste handelspartner. Maar het vrijhandelsdogma maakt dat de EU handel niet wil bekijken als een geo-economisch instrument, om naast economische ook politieke doelen na te streven. Europa riskeert dan ook dat haar handel begint te lijden naarmate andere spelers meer invloed verwerven. De Russische en Saudische gulheid kan echter niet blijven duren – dat kunnen hun economieën niet aan. Op lange termijn zou Europa dus weleens meer te bieden kunnen hebben.

Ondertussen bemoeilijkt het groeiende wantrouwen tussen Europa en Turkije de zaak nog meer. Brussel voelt zich ongemakkelijk bij de autoritaire toer die Erdogan opgaat. Ankara voelt zich in de steek gelaten door zijn westerse bondgenoten. Dat we Turkije als een minder betrouwbaar NAVO-lid beginnen te zien, maakt Europa nog terughoudender om zich militair te engageren buiten de eigen grenzen.

De enige regionale actor waarmee de relaties zouden kunnen verbeteren, is Iran. Zeker als Trump de nog maar net hernomen Amerikaanse betrekkingen met Iran zou stopzetten, zoals tijdens zijn campagne werd aangekondigd. De EU gaat hem daarin zeker niet volgen. Meteen zou de EU de enige worden die zowel met Iran als Saudi-Arabië praat. Ideaal om een dialoog tussen beide te starten, om te pogen een einde te maken aan hun strijd om de dominante positie in de regio. Mocht Brussel daartoe geneigd zijn.

De EU heeft nog enkele hefbomen, maar als ze passief blijft toekijken, zal ze haar invloed verliezen

De enige grootmacht die mogelijk op de Europese lijn zou komen te staan, is China. Peking investeert gigantische sommen in de infrastructuur van de ‘nieuwe zijderoute’ die via Centraal-Azië Europa en het Midden-Oosten moet bereiken. Dat dreigt een doodlopende straat te worden als de Europese periferie vastloopt in een permanente gewapende vrede. China zal echter nooit zelf het voortouw nemen.

De EU heeft nog enkele hefbomen, maar als ze passief blijft toekijken, zal ze haar invloed verliezen – en de macht om haar belangen te verdedigen. En niemand gaat dat in onze plaats doen.